Moje dzieci wierzyły kiedyś bardzo głęboko w istnienie wróżki, która przynosi im pod poduszkę pieniążka za każdym razem, gdy pozbędą się jednego z zębów mlecznych. Oczywiście w roli wróżki występowali rodzice.
Nauka o Wróżce Zębuszcie (Tooth Fairy Science) to termin ukuty przez Dr Harriet Hall. Określa on badanie zjawiska, co do którego faktycznego występowania nie mamy pewności.
Na przykładzie Wróżki Zębuszki moglibyśmy badać:
- średnią wartość monet pozostawionych pod poduszką
- zależność wartości tych monet od faz księżyca
- zależność wartości od tego który ząb mleczny wypadł
- wartość monet w stosunku to godziny o której dziecko poszło spać
- i tak dalej….
Badać moglibyśmy setki różnych zależności i otrzymywalibyśmy najróżniejsze statystycznie znaczące wyniki. Jednak… nie zbliżylibyśmy się ani o krok do rozwiązania zagadki Wróżki Zębuszki i jej prawdziwej postaci. Nie zauważylibyśmy również, że istnieje prostsze wyjaśnienie dla zjawiska niż zakładanie istnienia wróżki zajmującej się dziecięcymi zębami.
Bardzo wielu ludzi niestety w ten sposób podchodzi do kwestii naukowych. Poprzez poważne badanie nieistniejącego zjawiska uzasadnia jego istnienie (no bo przecież gdyby nie istniało nie było by czego badać). I tak, mamy na przykład porównawcze analizy opowieści o reinkarnacji, badania zbiorcze porwań przez kosmitów, badania skuteczności modlitw, oraz specjalnie zaprojektowane karty do badania umiejętności przewidywania przyszłości.
Nauka ma co najmniej dwa narzędzia do uniknięcia tego typu pułapek:
Pierwsze z nich to tzw. hipoteza zerowa (null hypothesis). Polega ona na wzięciu pod uwagę zerowego wpływu badanego zjawiska na mierzone wyniki. Przykłady hipotez zerowych:
- Badany lek nie wpływa na samopoczucie pacjenta (o ogóle nie wpływa – ani pozytywnie, ani negatywnie)
- Nowy składnik paliwa nie zmienia jego wydajności.
- Badane wartości pod kątem korelacji nie są w żaden sposób zależne.
Drugie z narzędzi to wspominana już wielokrotnie Brzytwa Ockhama. Po zastosowaniu jej do przytoczonego na początku badania, powinniśmy uzyskać następujący wynik:
- W badanym środowisku występuje wiele czynników, których działanie wyjaśnia pojawianie się monet pod poduszką, bez potrzeby zakładania istnienia zębowej wróżki.
