Archiwa medycyna - Mity nauki

Aspartam zabija!

Wystarczy wpisać w google hasło „aspartam” i otrzymamy tysiące linków do artykułów oraz filmów dotyczących szkodliwości tego środka. Wszystkie są alarmujące w wymowie, niektóre rozsądnie brzmiące, pełne naukowych wyrażeń, inne panikarskie, szukające spisków mających na celu ogłupienie nas przez rząd, kosmitów, korporacje (niepotrzebne skreślić). Te drugie też często są pełne „naukowego” słownictwa. Z drugiej strony aspartam znajduje się w wielu produktach „light” i choć nie jest idealnie odpowiednikiem smakowym cukru, ma o wiele mniej kalorii.

Jak więc jest naprawdę z tym aspartamem?

Aspartam to ester metylowy N-[amino(karboksylamino)acetylo]fenylalanin (proszę powiedzieć to na głos). Jest 160 razy słodszy od cukru, więc można go dodawać do słodzonych produktów w o wiele mniejszych ilościach niż cukier. Wynalazł go w 1965 roku chemik pracujący dla firmy G.D.Searle – przez przypadek. Tak samo przez przypadek dowiedział się, że otrzymany produkt jest słodki – po prostu polizał swój palec w czasie pracy aby odwrócić kartkę papieru (miejmy nadzieję że nie przenieśli go do pracy nad truciznami).

Nauce znana jest jedna choroba przy której aspartam jest bardzo szkodliwy – ta choroba to fenyloketynuria. To uwarunkowane genetycznie schorzenie powoduje że fenyloalanina dla chorego jest toksyczna i odkłada się w organizmie. W Polsce noworodki badane są na obecność tej mutacji tuż po urodzeniu.

Czy inni, nie chorzy na fenyloketonurię, powinno obawiać się aspartamu? Zgodnie z naszą metodą, przyjrzyjmy się twierdzeniom aspartamowych alarmistów przez pryzmat badań naukowych.

Twierdzenie 1: Aspartam powoduje stwardnienie rozsiane. To stwierdzenie jest kompletnie wyssane z palca i nie ma żadnych podstaw. Nawet na stronie Multiple Sclerosis Foundation (fundacja zrzeszająca chorych i walczących z tą chorobą) znajduje się artykuł to potwierdzający.

Twierdzenie 2: Aspartam powoduje zatrucie metanolem. To stwierdzenie prawdopodobnie wynika z tego, że produktem rozkładu aspartamu w organizmie faktycznie jest metanol (a nie metan, jak błędnie piszą na niektórych stronach). Metanol jest jednak produktem rozkładu wielu produktów spożywczych i to w ilościach większych niż w przypadku aspartamu. Dla przykładu, sok pomidorowy produkuje go czterokrotnie więcej od analigicznej ilości napoju słodzonego aspartamem. Nie wspomnę nawet przez grzeczność o stężeniu w czerwonym winie, uważanym za zdrowy napój. Z tej samej beczki są też stwierdzenia o formaldehydach – które powstają z kolei gdy rozkładamy metanol. Są to produkty które powstają praktycznie przy trawieniu wszystkiego, jednak w ilościach śladowych.

Twierdzenie 3: Z aspartamem nie można gotować. To akurat prawda: aspartam rozkłada się w temperaturze gotowania, i ze słodkości nici.

Twierdzenie 4: Aspartam powoduje raka. Nie ma żadnych podstaw aby tak twierdzić, liczne badania tego nie potwierdziły (badania takie przeprowadza się na zwierzętach, a w przypadku ludzkiej populacji stosuje się badania statystyczne by stwierdzić korelację pomiędzy przyjmowaniem danego środka a rakiem). Nie znaleziono żadnej korelacji, oficjalnie zajął takie stanowisko również National Cancer Institute.

Oprócz wielu badań których tu nie linkowałem, firma NutraSweet na własny koszt przeprowadziła dodatkowe badania w 2002 roku. Wyniki tych badań zostały opublikowane w magazynie o dobrej renomie, który podlega peer review: Regulatory Toxicology and Pharmacology.

OK tyle nauka i rozsądek. Czas spojrzeć w paszczę szaleństwa. Na jakie badania powołują się zwolennicy tezy o szkodliwości aspartamu?

We wszystkich artykułach które starały się zachować pozory rozsądku (ale tylko pozory!), wspominano wypowiedzi Russela Blaylocka. Ten urodzony w 1945 roku były neurochirurg zasłynął wypowiedziami dla mediów na temat szkodliwości glutaminianu sodu, aspartamu, innych słodzików oraz szczepionek (jeśli gracie w drinking game to teraz trzeba wychylić do dna). Dr. Blaylock nie opublikował żadnych badań na ten temat, nie ma też żadnych przypadków klinicznych na podorędziu. Ot, tak sobie mówi tylko. I wszyscy go cytują.

Myślę że aspartam swoją rzeszę przeciwników zawdzięcza ludzkiemu strachowi przez rzeczami „sztucznie wytworzonymi” (syndrom Frankensteina), co podkreślają i wykorzystują piszący takie artykuły jak linkowany w poprzednim akapicie: proszę spojrzeć ile tam ogólnych stwierdzeń („liczni naukowcy potwierdzają”) ile niepotrzebnych wzorów chemicznych (wzbudzają strach, powodują poczucie obcowania z czymś nienaturalnym), niedopuszczalnych uogólnień oraz zwyczajnych bzdur (np. że w skład aspartamu wchodzi metanol pomylony zresztą z alkoholem metylowym) Freoone dzięki za spostrzeżenie błędu w komentarzach.

No więc co z tym aspartamem? Wygląda na to że nie ma żadnych przypadków potwierdzonego zatrucia lub spowodowania choroby u zdrowych ludzi. Jeśli ktoś lubi ten „prawie-słodki” smak, to przy spożywaniu nieprzemysłowych ilości nie powinno nic się stać.

Witamina C i choroba noblistów

Dziś poruszymy temat, który nawet dla wielu racjonalnie myślących ludzi jest kontrowersyjny. Celowo wybrałem go, po dyskusji jaka rozpętała się np. na Wykopie – aby pokazać że błędne może być przekonanie które jest naprawdę bardzo powszechne. Dodatkowo, dowiemy się czegoś o tajemniczej chorobie atakującej laureatów nagrody Nobla… A więc, oto nasz bohater:

Przedstawiam Wam Linusa.

Ale, nie tego od Linuxa. Pan na fotografii powyżej nazywa się Linus Pauling (1901-1994), i jest jednym z nielicznych ludzi którzy samodzielnie (nie jako część zespołu) otrzymali dwie nagrody Nobla. Pauling pierwszą nagrodę otrzymał w dziedzinie chemii (za badania właściwości wiązań chemicznych), a drugą pokojową, za sprzeciwianie się próbom z bronią jądrową.

OK, noblistę już mamy. Co on ma wspólnego z tytułową witaminą C?

Wszystko zaczęło się w 1941 roku, kiedy u Paulinga została zdiagnozowana choroba Brighta – jest to choroba nerek. (Nie jest to jednak TA choroba noblistów o której powiemy później.) Jedną z metod leczenia (a raczej kontrolowania przebiegu choroby) jest podawanie odpowiednich suplementów – witamin i minerałów. Pauling zainteresował się wtedy witaminami jako czynnikami wpływającymi na ludzkie zdrowie.

I tutaj powiemy sobie o tajemniczej chorobie noblistów. Otóż choroba noblistów (Nobel disease) to choroba objawiająca się skłonnością do dziwnych wierzeń, nieracjonalnych przekonań oraz wiarą w to że w każdej dziedzinie nauki będziemy wybitni. Przykładowymi przedstawicielami choroby noblistów są:

Piotr Curie – wierzył w duchy i był wielkim zwolennikiem medium Eusapii Palladino
Philip Lenard – zwolennik ideologii faszystowskiej
William Shockley – zwolennik sterylizowania mniej inteligentnych ludzi (sic)

Kiedy ta „choroba” dopadła Paulinga? Przed rokiem 1970. W roku 1970 miał już gotową książkę Vitamin C and Common Cold (Witamina C i przeziębienie) – w której zalecał branie co najmniej 1000mg witaminy C dziennie. Jedyne co miał na poparcie swoich tez to fakt, że sam brał 3000mg witaminy C dziennie i czuł się świetnie. Wkrótce napisał kolejną książkę Vitamin C and Cancer w której sugerował że witamina pomaga również w leczeniu i zapobieganiu nowotworów.

W 1986 roku, gdy opublikował książkę How To Live Longer and Feel Better brał już po 12000mg dziennie. Ooops.

W 1993 roku, gdy przechodził radioterapię w związku z rakiem prostaty, mówił że gdyby nie witamina C to zachorowałby na raka 20 lat wcześniej. Oczywiście to stwierdzenie nie poddające się jakimkolwiek testom i nie mające żadnych podstaw oprócz jego obsesji na punkcie witamin. Zmarł w 1994 roku.

Tyle historia Paulinga. Teraz przyjrzyjmy się faktom i teoriom jakie po sobie pozostawił.

Dzięki Linusowi powszechne jest dziś przekonanie o zbawiennym wpływie witaminy C na leczenie przeziębień, grypy i generalnie na „dobry stan zdrowia”. To dzięki jego książce i autorytetowi uważa się że witamina C jako przeciwutleniacz czyni cuda. Czy są badania potwierdzające że tak jest? Wiemy że witamina ta jest potrzebna do życia, że bez niech dostaje się szkorbutu, ale cała reszta?

W tym momencie musimy wtrącić kilka słów na temat badań klinicznych. Badania oparte na tym co mówi pacjent (self-reporting) są mniej wartościowe od badań przeprowadzonych w grupie kontrolnej, z użyciem tzw. ślepej próby (pacjent nie wie czy przyjmuje lek czy placebo) lub nawet podwójnej ślepej próby (badający i oceniający nie wie również co podaje – zapobiega to podświadomemu ocenianiu pacjentów przyjmujących badany preparat).

Za pierwszy poprawnie przeprowadzony test skuteczności witaminy C w leczeniu grypy jest uznawane badanie Schwarza i Hornicka z 1973 roku. Zakaził on gardła ochotników wirusem grypy, i połowie podawał placebo a połowie witaminę C. Wszyscy zachorowali, wszyscy w ten sam sposób przechodzili chorobę. Nie było różnicy pomiędzy biorącymi witaminę i placebo.

Kolejne badania wiązały się np. z podawaniem 311 pracownikom firmy witaminy lub placebo (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/163386?dopt=Abstract) lub badanie ponad siedmiu setek żołnierzy http://jama.ama-assn.org/content/241/9/908.abstract). Tak samo, chorowali mniej więcej tyle samo w ciągu roku, jak również występowało zjawisko zarażania osób zdrowych biorących witaminę przez chorych nie biorących (a powinni być odporniejsi).

Badań było jeszcze wiele. Żadne z nich jednoznacznie nie potwierdziło działania witaminy C w leczeniu grypy i przeziębień. Zasady badań były najróżniejsze: od celowego przebywania z chorymi, poprzez badanie dużej grupy ludzi przez kilkanaście miesięcy aż po polecanie brania tabletek z witaminą gdy czuje się objawy choroby.

Jeśli zaś chodzi o efekty profilaktyczne witaminy C, to np. w badaniu „Vitamin C as an Antioxidant: Evaluation of Its Role in Disease Prevention” (http://www.jacn.org/cgi/reprint/22/1/18.pdf) autorzy piszą „nie stwierdzono innych korzyści niż zapobieganiu szkorbutowi”.

Jak to się dzieje że nie tylko wszyscy wierzą w coś nieprawdziwego, ale jeszcze są święcie przekonani że to na nich działa?

Dlaczego znajduje się z tak wielu produktach?

Po pierwsze, witaminę C dodaje się do wielu produktów nie tylko dlatego żebyśmy byli zdrowsi – również dlatego że jako przeciwutleniacz jest dobrym konserwantem. Stąd jej powszechność. Producenci podkreślają to że jest w składzie bo się dobrze kojarzy (dzięki, Linus), nie podkreślają że to kwas askorbinowy (E300) stosowany jako konserwant.

Po drugie, biorąc witaminę C, ulegamy własnej percepcji. „Brałem witaminę, prawie mnie rozłożyło, ale jakoś przeszło” etc. Bardzo trudno się uwolnić od tego zjawiska. Często też myślimy: „tylko dzień kaszlałem, gdyby nie witamina to rozłożyłbym się na dobre”.

Ja osobiście jestem zdania: można brać. W odróżnieniu od wielu pseudoleków nie zaszkodzi a ludzki organizm nie potrafi jej ani wytworzyć ani składować. Nie bierzmy jednak dużych dawek ze względu na niebezpieczeństwo wytworzenia kamieni nerkowych.

Homeopatia

Oczywiście, homeopatia musiała być pierwszym tematem, jaki poruszymy. Jak to! – powiecie – jak to? Homeopatia mitem? Przecież leki homeopatyczne sprzedawane są w aptekach, a nawet przepisywane przez lekarzy!

To prawda. Za chwilę wspólnie zastanowimy się czy homeopatia ma sens. Zacznijmy więc od początku…

Na początku, był sobie pewien pan nazwiskiem Samuel Hahnemann.

Pan ten urodził się w 1755 a zmarł w 1843. Był poliglotą, masonem i czym tam jeszcze. Wtedy ludzie zajmowali się wieloma rzeczami. Ponieważ był poliglotą, to zarabiał jako tłumacz, a z zarobków na tłumaczeniach (hej, wtedy można było z tego wyżyć?), opłacił sobie studia medyczne. Nie będąc zadowolonym z ówczesnych praktyk medycznych (pijawki? łee), postanowił stworzyć własną teorię leczenia.

Zauważył (słusznie) że medycyna stara się przeciwdziałać objawom chorób (na przykład zatrutemu podaje się odtrutkę – środek neutralizujący truciznę, a na kaszel podajemy środek przeciwkaszlowy). Nazwał to „leczeniem przeciwnościami” – alopatią.

Tym sposobem stworzył słowo – wytrych do dziś stosowane przez homeopatów. Neurologia? Stomatologia? Chirurgia? Kardiologia? To wszystko po prostu alopatia. Błądząca w ciemnocie medycyna „konwencjonalna” – kolejne słowo – wytrych.

Alopatii przeciwstawił homeopatię – leczenie podobnym. Strułeś się? Damy ci truciznę. Zapewne widzicie już lukę w rozumowaniu, i początek ścieżki która doprowadziła do współczesnej homeopatii. Ja wyobrażam sobie to tak:

– Doktorze Hahnemann! Zmarł nam pacjent!

– Który?

– Ten któremu podaliśmy truciznę, żeby wyleczyć go z zatrucia.

– Mówiłem rozcieńczyć!

Oczywiście to żarty. Nie wiemy nic o takim przypadku. Tak czy inaczej, Hahnemann zaczął rozcieńczać. I rozcieńczać. I jeszcze rozcieńczać… Niektóre roztwory stosowane jako leki w medycynie homeopatycznej sięgają jednej części w 10^400 (10 do potęgi 400) a standardowa dawka zalecana przez Hahnemanna wynosiła jedną część w 10^60.

To bardzo mało, pomyślicie… Na pewno działanie tego środka jest bardzo nikłe.

No cóż, jest jeszcze mniejsze niż myślicie… Na scenę poprosimy Jeana Babtiste Perrina, francuskiego fizyka (laureata nagrody Nobla).

Jest on odkrywcą tzw liczby Avogadro (nazwał tą liczbę na cześć innego naukowca, więc nie nazywamy tego liczbą Perrina – piękny gest). Liczba ta wynosi około 6 x 10^23 i jest liczbą cząsteczek substancji w tzw. molu. Nie wdając się w szczegóły – jeśli coś rozcieńczymy bardziej, to uznajemy to za czystą wodę, a nie za roztwór.

Doktor Hahnemann nie byłby sobą gdyby na coś nie wpadł. Otóż wg jego teorii (i tutaj już permanentnie opuszczamy teren nauki) – w wodzie pozostaje pamięć – duch substancji który oddziałuje tak samo a nawet lepiej niż gdyby ta substancja tam była. Skojarzenia z bajką o nowych szatach cesarza jak najbardziej uzasadnione. Oczywiście współczesna homeopatia nazywa to tak by brzmiało to bardziej „naukowo” – np. wibracją cząsteczek. Problem w tym że… nic takiego nie istnieje.

Co więc sprzedają apteki jako leki homeopatyczne? Weźmy dla przykładu popularny preparat na przeziębienie, o nazwie Oscillococcinum. Jest to flagowy lek homeopatyczny. Na tyle popularny w Polsce że ma swoją polską stronę (łatwo ją znajdziecie) z której uśmiecha się do nas szczęśliwa rodzina, pod napisem: „Naturalnie lecz skutecznie”. Z tej to strony dowiadujemy się że substancja czynna ma rozcieńczenie 200K. Jest to tzn oznaczenie centymalne – odpowiada ono rozcieńczeniu jednej porcji substancji aktywnej w 10^400 częściach wody.

(Dodajmy że liczba atomów we Wszechświecie to około 10^80.)

Co to więc oznacza? Jeśli nie wierzymy w „wibracje” – większość cząsteczek Oscillococcinum nie miała nawet przecież styczności z substancją aktywną, to musimy uznać że w aptece kupujemy po prostu wodę z cukrem. W przypadku omawianego preparatu w gramie znajduje się 0,85g sacharozy (czyli cukru spożywczego) oraz 0,15g laktozy (cukru mlecznego). Plus duch substancji aktywnej.

Jak to się dzieje, że takie leki można sprzedawać? Przecież zanim wprowadzi się lek do sprzedaży, trzeba udowodnić jego działanie.

Otóż, moi drodzy, nie trzeba, jeśli chce się sprzedawać lek homeopatyczny. Nasi prawodawcy pomyśleli o wszystkim. Ustawa o prawie farmaceutycznym stanowi co następuje: produkty lecznicze homeopatyczne, (…) nie wymagają dowodów skuteczności terapeutycznej (art. 21 ust. 7).

I tutaj dochodzimy już do końca naszej wędrówki we wspaniały świat homeopatii. Jeśli zamierzasz się „leczyć” homeopatycznie, nie zaniedbuj brania również prawdziwych leków!